تمدن اسلامی به درجه‌ای از عظمت و در مرتبتی از کمال و پهناوری است که آگهی از همه ابواب و احاطه بر همه انحاء آن به واقع دشوار است و اگر کسی یافته شود که درصدد این ادعا برآید، باید به قلت اطلاع و گستاخی وی حکم کرد.
مهم‌ترین عنصر از عناصر این تمدن، علوم شرعی و عقلی و ادبی آن است که به زبان‌های عربی و فارسی تألیف و تدوین شده و نه تنها احاطه بر همه آن‌ها و اطلاع از تمامی کتب و علماء هر فن برای این حقیر میسر نشده است، بلکه تصور نمی‌رود جز برای کسانی که مؤید به تأییدات الهی باشند ممکن باشد.
در مجلد حاضر بعد از آن که شمه‌ای از مقدمات آشنایی مسلمین با علوم عقلی و مراکز مهم علمی، پیش از رواج علوم عقلی در میان مسلمانان، و کیفیت نقل علوم عقلی، سخن گفته شد، بحثی مختصر در وضع علوم عقلی در تمدن اسلامی و سپس مطالعه‌ای در تاریخ فلسفه در تمدن اسلامی صورت گرفته است.