کتاب شریف «تنبیه الأمة و تنزیه الملّة»، تألیف آیة الله میرزا محمد حسین نائینی(۱۲۷۶-۱۳۵۵ق.) از چنان شهرتی در ادبیات مشروطه خواهی در ایران(۱۲۸۵ش) سر بر آورده و توسط عالی ترین رهبران مذهبی شیعه تألیف و حمایت شده است، به زودی به «متن اصلی و محور» در تبیین دینی از نظام مشروطه بدل شد و کتاب و نویسنده آن را در صدر نوگرایی مذهبی- سیاسی شیعه در تاریخ معاصر نشاند.
تنبیه الأمة و مؤلف ارجمند آن، نماد مکتبی فقهی- سیاسی شد که بیان دینی از آزادی و دموکراسی در مذهب شیعه فراهم می کرد و یا حداقل مقدمات چنین مهمی را تدارک می نمود. به همین دلیل است که «تنبیه» در مرکز مناقشات معاصر ما، پیرامون استبداد و مردم سالاری از یک سوی، و نوگرایی مذهبی و سکولار از سوی دیگر نشسته و در این چهار سوق، همزمان مورد توجه علاقمندان به مذهب، سیاست، تاریخ و ملیت قرار گرفت و «جاذبه و دافعه» پر دامنه ای بر انگیخت.
بحران اندیشه و سیاست در ایران معاصر از یک سوی، و اهتمام و توسعه علوم انسانی در سطوح آموزش عالی از سوی دیگر، موجب اقبال روز افزون به تاریخ اندیشه سیاسی معاصر گردیده و باز هم تنبیه الأمة نائینی اهمیت مضاعف از دیدگاه رابطه دین و دموکراسی پیدا کرد. اما ادبیات کتاب نائینی چنان فشرده و دشوار است که خواننده و پژوهشگر امروز را با مشکلات جدی مواجه می کند.