کتاب «زایش و مرگ تراژدی: تفسیری بر زایش تراژدی از درون روح موسیقی نیچه»، نوشته حمیدرضا محبوب آرانی ( -۱۳۶۰) است.
زایش تراژدی از درون روح موسیقی نخستین کتاب نیچه و درواقع، خاستگاه عمده‌ی اندیشه‌های وی در مواجهه با مسائل مهمی چون معنای زندگی، بدبینی، هنر و نهیلیسم دوران مدرن است. از یک‌سو، ماده‌باوری علمی و از میان رفتن حال‌وهوای دیونوسوسی انسان پساـ‌سقراطی و اهل علم مدرن را از «تسلای متافیزیکی» بی‌بهره کرده است، تسلایی که می‌توانست آرام دل او در گیرودار مواجهه با واقعیت ترسناک گذر زمان و مرگ ناگزیر آدمی باشد؛ از دیگر سو، رنگ و رو باختن اسطوره‌ها و زندگی در جهانی یکسره تهی از همه‌ آن‌چه درخشان و مسحورکننده است، انسان مدرن را به «انسانی بدون اسطوره و هنر» بدل کرده است که هنرش تنها می‌تواند نمایش کوتاه و تندگذر «مشاهیر» باشد.
نخستین کتاب نیچه که نوشته‌ی حاضر شرح و تفسیری دقیق بر آن است، حاصل نخستین تلاش وی برای یافتن چاره‌ی وضعیت چنین انسان مدرنی از رهگذر نگریستن به سرشارترین مردمان همه‌ی دوران‌ها و معجون سحرانگیز آن‌هاست ـ یونانیان عصر آرکائیک و هنر شورانگیز و تسلابخش تراژدی.
در بخشی از کتاب «زایش و مرگ تراژدی» می‌خوانیم:
«آدمی در این‌جا [ زایش تراژدی]… چیزی می‌شنود شبیه به آوای جانی رازآمی و کمابیش ماینادگونه که با لکنت و به زبانی غریب با دشواری بسیار و از روی هوس سخن گفته، آن‌چنان‌که گویی نمی‌داند آیا باید منظور خویش را برساند یا پنهان دارد. «این جان نو» باید نغمه سرمی‌داد تا این‌که سخن می‌گفت! و چه بسیار جای تأسف که در آن‌هنگام جسارت نیافتم تا آن‌چه باید می‌گفتم چونان یک شاعر بگویم؛ کاری که شاید می‌توانستم!
زایش تراژدی از درون روح موسیقی یا آن‌گونه که نیچه در ویراست دوم کتاب آن را زایش تراژدی یا هلنیسم [ / جهان یونانی] و بدبینی می‌نامد پیگیرترین کوشش نیچه در ساخت و پرداخت نظریه‌ای در بابِ هنر است. سوای جستارهای سال پایانیِ دوران آفرینندگی فکری او، قضیه‌ی واگنر و نوشته‌ی همراه آن، نیچه در برابر واگنر یگانه کتاب اوست که هنر در آن صراحتا جایگاهی محوری دارد و شاید یگانه اثر فلسفی از فیلسوفی در مرتبه‌ی نیچه است که در آن هنر به چنین شأن و مقامی و به تعبیر خود او «به خدایی» رسیده است.
بااین‌همه، زایش تراژدی اثری فلسفی‌ـ زیبایی‌شناسانه، به‌معنای مرسوم کلمه، درباره‌ی هنر نیست. آن‌گونه که لحن محزون نقل‌قول آغازین ما نشان می‌دهد، نیچه آشکارا مجموعه‌ی پیچیده‌ای از اهداف زیبایی‌شناسانه را برای کتاب خود در نظر گرفته بود».